اشاره:
هرچند بزرگداشت علما و فقهایی چون حضرت آیت الله محسنی ره و زنده نگه داشتن یاد و نام ایشان از وظایف جامعه است و این مهم با برگزاری یادبودها ، مراسمها، جلسات و سایر امور دیگر انجام می‌گردد، اما مهمترین مساله در این رابطه که می تواند عظمت کار این بزرگان را نشان دهد و بهره و برکات بیشتری هم دارد پرداختن به اعماق دست آوردهای علمی ، تحقیقاتی ، آراء و نظریات ایشان است. این مهم تحقق نخواهد یافت مگر این که اول اهمیت این موضوع روشن گردد و دوم کسانی از علما و محققین براین سراط پای نهند.
دکترسید یوسف موسوی
معاون پژوهش و فن‌آوری دانشگاه خاتم‌النبیین(ص)
مقدمه:
نشردانش، پژوهش، تولید علم و نوآوری، رسالت اصلی و ستون فقرات مراکز علمی است. در این میان، پژوهش به‌عنوان حیاتی‌ترین مسأله، نیروی محرکه‌ی پیشرفت و انکشاف این مراکز به‌حساب می‌آید. باید به این حقیقت تلخ اعتراف کنیم که مراکز علمی ما هنوز در امور آموز ش، پژوهش و تولید علم و نوآوری، با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند. هنوز پژوهش در نزد عده‌ای از سیاست‌گزاران و تصمیم‌سازان، جایگاه واقعی خود را نیافته است. یکی از مهمترین شاخص‌ها برای تأیید این مطلب، عدم اختصاص اعتبار پژوهشی مناسب به این امر بنیادی است. باوجود منابع مالی، این سیاست‌گزاران هرگاه در تنگناهای مالی قرار گیرند، به راحتی بودجه و اعتبار پژوهشی را فدای دیگر امور می‌نمایند و احتمالا به این باور نرسیده‌اند که حل مشکلات جاری و آتی این مراکز و مردم فقط با اجرای فعالیت‌های پژوهشی محقق می‌شود و انکشاف آن‌ها در گرو تربیت عالم، محقق، دانش‌پروری، تولید علم و استفاده از سنجه‌های معقول است. نبود یا ضعف در سیستم ارزیابی فردی و محصولات علمی محققان در مراکز علمی کشور چالش مزمنی است که بر خبرگان امر پوشیده نیست. از طرفی، بررسی‌ها نشان می‌دهند که در مراکز علمی، نبود یا ضعف در سیستم ارزشیابی و نبود راهبرد معین در مدیریت دانش، خسارات جبران‌ناپذیری بر اعتبار علمی و دانش‌آموختگان آن‌ها وارد می‌کند. بنابراین در این مراکز، مسیر حرکت در جهت اهداف مشخص نمی‌باشند، دانش نهفته در ذهن افراد کشف نمی‌گردد و منجر به تسهیل جریان دانش میان اعضا و رشد نهاد نخواهد شد. هنوز در مراکز علمی و دینی کشور، ارزیابی و ارزشیابی فعالیت‌های تحقیقاتی افراد شاخص با معیارهای ناکارآمد سنتی است و براساس سنجه‌های سازوکاریافته و دقیقی سنجیده نمی‌شوند. در این قسمت به‌گونه‌ی گذرا با برخی از مفاهیم کلی این رویکرد آشنا می‌شویم:
الف) با پارامترهای علم‌سنجی توجه نماییم
در حال حاضر، دنیا از پژوهش به‌عنوان شاخصی در رتبه‌بندی‌ها و ارزیابی کیفی برای محصول علمی، عملکرد پژوهش‌گر، سازمان و محتوای علمی کشورها استفاده می‌شود. نیک می‌دانیم یکی از مهم ترین جنبه‌ی کارکردى دانشگاه‌ها و مراکز علمی، پژوهش و تولید علم است. پژوهش و تولیدات علمى، خروجى علمکرد آن محسوب می‌گردد. به ارزیابى خروجى علمکرد، با استفاده از شاخص‌هاى تعریف‌شده‌ای، “علم‌سنجى” گفته‌می‌شود. به‌عبارت بهتر، علم سنجى، دانش بررسى تولیدات علمى پژوهش‌گر، سازمان و کشور با کمک روش‌های تجزیه و تحلیل کمّى، محتوا و استنادهاست.
ب) با اهداف و ابزارهای علم‌سنجی علم خود را محک بزنیم
هدف از علم‌سنجی، ارزیابی فعالیت‌های علمی‌تحقیقاتی افراد در هرگرایش علمی و نیز عوامل مؤثر در رشد آن می‌باشد. علم سنجی می‌تواند عنصری کارآمد و مفید برای مسوولان و برنامه‌ریزآن مراکز علمی باشد تا از این طریق بتوانند منابع انسانی و محتوای دانشی سازمان و جامعه را با بهترین و بالا ترین کارایی مدیریت و انجام دهند. اساس کار علم سنجی بر بررسی چهار متغیر اصلی شامل مؤلفان، نشر علمی، مراجع و ارجاعات استوار است. به منظور تبیین روند تولید علم و بازدهی پژوهش‌های علمی، علم سنجی پس از بررسی این متغیرها، به ارایه‌ی ترکیب مناسبی از شاخص‌های مبتنی بر آن‌ها می پردازد. تحلیل استنادی، یکی از روش‌های کتاب‌سنجی است که به ارزیابی متون علمی افراد بر اساس شمارش استنادهای تعلق‌گرفته به متون می پردازد. تحلیل استنادی به خودارزیابی پژوهشگران کمک می‌کند و یک محقق با پیگیری استنادها و پی‌بردن بر رد یا اثبات ادعاهای خود و دیگران در مورد آثار منتشرشده می‌تواند روش‌های خود را بهبود بخشد. تحلیل استنادی به‌عنوان یک معیار بسیار مهم علم‌سنجی مورد استفاده قرار می گیرد. ابزارهای علم‌سنجی نمایه‌ها یا پایگاه‌های استنادی نظیر تامسون‌رویترز، اسکاپوس و آی اس سی هستند که میان کتاب‌ها و مقالات منتشر شده و مقالاتی که به آن‌ها ارجاع می‌دهند، پیوند ایجاد می‌کنند.
پ) به مصادیق تولید علم توجه نماییم
بر اساس نظرسنجی برخی دانشمندان و تولیدکنندگان علم، راه حل ارایه شده برای یک مسأله‌ی علمی که قبلا مجهول بوده است، مصداق تولید علم قلمداد شده است. منظور از دانش، فکر و نظری نوظهور است که مورد اقبال اهل منطق، علم، نظر و متخصصان مرتبط قرار می‌گیرد. از آنجا که ارزش علم به نشر آن است، مستندات علمی اعم از: کتاب، مقاله، اختراع و اکتشاف که پس از داوری جدی به چاپ و ثبت می رسند، مصادیق تولید علم محسوب می شوند. امروزه در میان خروجی‌هاى متعدد پژوهشى افراد که مصادیق تولید علم شمرده می‌شوند، توجه به: پژوهش‌های بنیادی، مقالات بین‌المللی اصیل، پژوهش‌های کاربردی، اختراع بین‌المللی، کتاب کار گروهی علمی در سطح جهانی منتج به مقاله، مجلات نمایه شده در مراکز معتبر بین‌المللی، تولید آثار علمی و هنری منحصربه فرد، گزارش‌های علمی و فنی معتبر، کارآفرینی و نوآوری، تولید آثار ادبی جهانی، ایجاد بینش و بصیرت تازه و تولید نظریه بیشتر شده است. درحال حاضر، از مهمترین شاخص‌های تولید علم، تعداد مصادیق علمى نمایه شده در پایگاه‌هاى علمى معتبر بینالمللى، و تعداد استناد به آن‌هاست. زیرا، تعداد مصادیق علمى نمایه شده در این پایگاه‌ها بیانگر “رشد کمّى” تولیدات علمى و میزان استنادها، نشان دهنده‌ی تأثیر مصادیق علمى چاپ شده و به نوعى بیانگر “سطح کیفى” آن‌ها محسوب می‌گردد.
ت) حفظ، گسترش و دفاع از سرمایه‌های معنوی و مادی کشور را وظیفه‌ی ملی بدانیم
به‌نظر می‌رسد شناخت، تحلیل و سنجش مؤلفه‌های شخصیتی یک عالم بخصوص فردی که در تحولات بزرگ علمی و معادلات اجتماعی یک ملت نقش داشته‌است، با تحلیل و توصیفات احساسی، سطحی، ناکارآمد و غیر معیاری ظلم بزرگی به شخص او و آثار علمی به‌جامانده از او خواهد بود. در این وادی مناسب است که افراد فرهیخته و متخصص با مطالعه‌ی سیستمیک، چند بعدی، مبتنی بر سنجه‌های معقول و قابل سنجش همت گمارند. با این رویکرد هم می‌توان بر کشف علل و عوامل ریشه‌ای پیشرفت او در این تحولات و هم به کارآمدی نفس تحولات بر محیط کلان جامعه دست یافت. آیت‌الله محسنی(ره)، فردی که در تحولات بزرگ علمی و معادلات اجتماعی یک ملت نقش داشته‌است و به‌عنوان بنیانگذار یک جریان سیاسی، مؤسس مراکز علمی و همچنین فقیه برجسته‌ی شیعی، که دارای اندیشه‌های فلسفی، عرفانی، رجالی و سیاسی عمیقی می‌باشد، شناخته می‌شود. بدون تردید، بخشی بزرگی از حیات علمی و مؤلفه‌های شخصیتی وی به‌عنوان یک عالم دینی، ارتباط معنی‌دار با آموزش بخصوص با فعالیت‌های تحقیقاتی حوزه‌ی دین دارد. واکاوی تأثیر و تأثر مؤلفه‌های شخصیتی و آثار علمی وی بر تحولات علمی و معادلات اجتماعی کشور با رویکرد علمی و مبتنی بر سنجه‌های قابل قبول، امر حیاتی است، زیرا با این رویکرد هم اصلاحات شکلی و صوری انجام می‌شوند و هم از لحاظ محتوا زمینه‌ی استخراج دیدگاه‌ها (نظیر دیگاه تقریبی بین مذاهب) و نوآوری‌های قابل عرضه به دنیا ( کتاب معجم الأحادیث المعتبره) و ثبت در پایگاه‌هاى علمى معتبر بینالمللى فراهم می‌گردد. این امر متأسفانه کمتر مورد توجه بوده است. به نظر می‌رسد تفحص در آثار علمی ایشان براساس سنجه‌ها و سازوکار تقریف‌شده‌ای می‌تواند دریچه‌ی نو و یکی از رویکردهای بدیع، ریشه‌ای و منطقی در کشف علل و عوامل و ریشه‌های پیشرفت او در تحولات علمی و معادلات اجتماعی کشور باشد. این امر به‌عنوان یک رسالت ملی، اهل علم و قلم را به مبارزه می‌طلبد تا از این طریق هم به “رشد کمّى” تولیدات علمى کشور و به هم “سطح کیفى” آن‌ها افزوده گردد. به‌طور قطع با سوق سرمایه‌های معنوی و مادی ملی در ایجاد و تقویت مراکز تحقیقاتی، تقویت زیرساخت‌های پژوهش و فن‌آوری، سیستم‌سازی در مراکز علمی، قانون‌مداری و گسترش فرهنگ پژوهش‌مدار در میان نسل جوان، نخبه‌گرایی و علم‌محوری، مراکز علمی با شتاب بیشتری از وضعیت آموزش‌محوری به نسل دوم یا پژوهش‌محوری و حتی به نسل سوم یا کارآفرین آمادهی جهش خواهدشد.
