زندگی‌نامه فقیه مجاهد، حضرت آیت الله العظمی محسنی(ره)
حضرت آیت اللّه العظمی محمد آصف محسنی (ره)؛ فقیه نوآور، مجتهد جامعالشرایط، مفسر توانا، محقق نامدار، سیاستمدار کار آزموده، مؤلف بزرگ و یکى از دانشمندان برجسته‌ی جهان اسلام هستند. معظم‌له درآسمان علوم و معارف اسلامى به‌گونه‌ای درخشیده‌اند که شعاع و تابش علمى ایشان سراسر عالم اسلام، بلکه فراتر از آن را فراگرفته است.آثار گرانسنگ این فقیه وارسته، هرکدام در نوع خود، جدید، ابتکارى و گرهگشاى پیچیدهترین مشکلات علمى، سیاسی، اقتصادی و اجتماعى بوده که تاکنون در اختیار جوامع اسلامى و انسانی قرار گرفته است.
ایشان از همان ابتدای نوجوانی قلههاى علم، عمل و معرفت را یکى پس از دیگرى فتح کردند و در علوم اسلامى به‌گونه‌ی صاحب نظر شدند که نظریات دقیق و عالمانه‌ی این عالم فرزانه، هم در جهان اسلام و هم در جهان معاصر علمی و بینالمللی، مورد توجه قرار گرفته است.
حضرت آیت اللّه العظمی محسنی (ره) در طول عمر شریفش، در راه روشنگرى دینى و زدودن غبار تعصب، کجاندیشى، افراط و تفریط از چهرهی پاک دین مبین اسلام، تلاشهاى خالصانهاى را انجام داده‌اند. این موضوع همانند شعاع آفتاب برای مردم آگاه و متدین، بالخصوص برای اهل علم معاصر که ایشان را از نزدیک می‌شناسند واضح و روشن است. اکنون می‌خواهیم مرور مختصری بر زندگی و یا زندگانی این نابغهی عصر داشته باشیم.
محل ولادت
حضرت آیت الله العظمی محسنی (ره) در شام جمعه ۵/ ۲/ ۱۳۱۴ ش، (۲۲ محرم ۱۳۵۳هـ ق، ۲۶ اپریل ۱۹۳۵ م) قبل از نماز خفتن، در شهر قندهار افغانستان، درمحله‌ی علی‌زایی، در یک خانوادهی متدین دیده به‌جهان گشود.
تحصیلات ابتدایی
معظم‌له، تحصیلات ابتدایی از قبیل خواندن، نوشتن، روخوانی قرآن، کتاب گلستان سعدی و بعضی از کتب دیگر را در نزد پدر بزرگوارش آموختند، شایان ذکر است که ایشان در این مدت اشعار زیادی را نیز حفظ نموده‌اند، گفته می‌شود که فقیه فرزانه اشعار گلستان سعدی را با یک بار مطالعه چنان حفظ نموده، که حتی هم درسنین ۸۴ سالگی نیز در سخنرانی‌های خودشان از آن استفاده می‌نمایند.
استعداد عالی
حضرت آیت الله العظمی محسنی (ره)، در سال ۱۹۴۹ میلادى با پدر بزرگوارش به‌پاکستان رفتند، هوش و زکاوت، حافظه قوی و استعداد ممتاز ایشان باعث گردید که در مدت هفت ماه، چهارصنف دولتی را در مدرسه به پایان برسانند و نیز زبان اردو را درکنار زبان فارسی در این مدت کوتاه بیاموزند.
تحصیلات حوزوی در جاغوری
ایشان در سال ۱۳۳۰ هـ ش، در کنار پدر بزرگوارش که کارمند اطاق تجارت در شهر قندهار بود، به‌عنوان کارمند رسمى در آن اداره استخدام گردیدند؛ ولى اشتیاق و علاقهی شدید ایشان به تحصیل علوم دینى، این نابغه نورس را به سوی معارف عقلی وعلوم اسلامی معطوف ساخت.
معظم‌له، خود در این باره چنین می‌گویند: درسال ۱۳۳۱ شمسى، مقارن سالهاى بلوغ، به ریاست اتاق تجارت قندهار برگزیده شدم، اما از آن‌جا که پیشه‌ی کارمندى باطبع من سازگار نبود و ضرورت هم نداشت که همان شغل پدر را انتخاب کنم، پیشنهاد مورد نظر خود را به خدمت پدر ارائه نمودم؛ زیرا به باور من، پایان این راه جز بیهودگى و اتلاف وقت چیزى نبود، فکر می‌کردم چنانچه به‌کارم ادامه دهم، همانطوریکه گوش بسته و چشم بسته به دنیا آمدهام، بدون این‌که چیزی را فهمیده باشم، از دنیا خواهم رفت. از این رو به پدرم پیشنهاد کردم که می‌خواهم دروس علوم دینى را بیاموزم و از او خواهش نمودم تا به من اجازه فراگیرآن را بدهد. پدرم در ابتداء نپذیرفت، از این‌که تصمیم من جدی بود، دست به اعتصاب غذا زدم؛ یعنى بعضى اوقات، بالخصوص شبها غذا نمیخوردم. سرانجام ایشان مجبور شد پیشنهاد مرا بپذیرد.
معظم‌له، می‌فرماید: وقتی‌که موافقت پدرم را به دست آوردم، فوراً از شُغلم در اطاق تجارت استعفا دادم و پس از چند ماهى‌که در شهر قندهار درس خواندم به خاطر کیفیت بهتر درسی، به جاغورى رفتم و در منطقه (حوتقول) در مدرسهی محقر ولى با معنویت و پرفیض جناب آقاى شیخ قربان على وحیدى (رضوان الله علیه) مدت هشت ماه را سپری کردم، در این مدت، کتاب‌های هدآیت النحو، غالب کتاب سیوطى و تمام حاشیه ملا عبدالله برتهذیب تفتازانى در منطق، و کمى لئالى، و چند ورق از معالم و لمعه را آن‌جا نزد ایشان و سایر مدرسین خواندم.
حضرت آیت الله العظمی محسنی (ره) در اول سال ۱۳۳۱ هـ ش، در زادگاه خود قندهار، مشغول فراگیری دروس دینى گردیدند، معظم‌له، ازآن‌جایی‌که کیفیت درسی را در قندهار مطلوب و مناسب نمی‌بیند، در خزان سال ۱۳۳۱ برای تحصیل مقدّمات از قندهار به منطقه (حوتقول جاغورى) که یکی از و لسوالی‌های پرجمعیت (ولایت غزنى) می‌باشد، مسافرت نمودند، ایشان مدت هشت ماه را در آن‌جا اقامت گزیدند و در طول این مدت از محضر شیخ قربانعلی وحیدی که بانی آن مدرسه بود، استفاده‌هایی را کسب نمودند.
تحصیلات در نجف اشرف
سرانجام مرغ فکر این فقیه فرزانه در صدد اوج‌گیری بیشتر برآمده و تصمیم گرفتند تا قله‌های علمی دیگری را نیز به تسخیر خویش در آورند، از این رو، به عزم تحصیل در دانشگاه بزرگ نجف، افغانستان را به‌سوی عراق ترک گفتند. ایشان در اوایل برج چهارم سال ۱۳۳۲ در زمان حکومت شاهی عراق، به نجف اشرف مشرف شدند و دروس سطوح را از محضراساتید‌ی چون؛ شیخ علی فلسفی، سید اسد الله مدنی، شیخ مجتبی لنکرانی و … استفاده نمودند.
حضرت آیت الله العظمی محسنی (ره)، در مدت تقریبا دو سال و نیم، سطوح را به پایان رسانیدند، بنا بهگفتهى خود ایشان، کتاب (شرح لمعه) شهید ثانی را از ابتدای کتاب جهاد، تا انتهای کتاب دیات، فقط در روزهای جمعه و پنجشنبه، در محضر مرحوم آیت اللّه فلسفى آموختند، علاوه برآن‌ها به دروس خارج فقه، اصول، و غیره نیز حاضر می‌شدند.
تحصیل خارج فقه اصول
حضرت آیت الله العظمی محسنی (ره)، دروس خارج فقه را از محضر مدرسین عظام مانند: مرحوم آیت اللّه حکیم، مرحوم آیت اللّه خوئى، مرحوم آیت اللّه میرزا باقر زنجانى، مرحوم آیت اللّه شیخ حسین حلى و مرحوم آیت اللّه سید عبد الأعلى سبزوارى استفاده نمودند، منتهی قسمت عمده استفادههاى علمى ایشان، درفقه، اصول و رجال، از محضر حضرت آیت الله العظمی خوئى رحمت الله علیه بوده است. ایشان در تمام دوران تحصیلاتش، خصوصاً در نجف اشرف، زحمات زیادی را متحمل شدند، فقیه فرزانه بگونهای برای کسب علم و دانش تلاش ورزیدند که به صراحت می‌توان گفت، ایشان از نادرترین طلاب حوزهی علمیه آن زمان بوده‌اند.
بازگشت از نجف به قندهار
حضرت آیت الله محسنی (ره)، پس از قریب سیزده(۱۳) سال، تحصیل علوم عقلی و نقلی و اتمام دروس خارج و رسیدن به قله‌ی رفیع اجتهاد، به زادگاه خویش شهر قندهار باز گشتند، ایشان در مدت اقامت خود در آن‌جا همواره به کارهای مختلف علمی، فرهنگی، تبلیغی و اجتماعی مشغول بودند و تلاش‌های شبانه روزی انجام دادند.
سیاست و جهاد
در سال ۱۳۵۷ وقتی کمونیست‌های افغانی به کمک اتحاد جماهیر شوروی، با کودتای خونینی به قدرت رسیدند، برای اولین بار مخالفت‌شان را با علمای دینی ابراز داشتند، خیلی از علماء و اهل علم را در همان اوایل پیروزی دستگیر نمودند، بعضی‌ها را کشتند و بعض دیگر را به کنج زندان‌ها انداختند، لذا دیری نگذشته بود که کمونیست‌ها اقدام به دست‌گیری عالم شهیر و جلیل‌القدر کشور، حضرت آیت الله العظمی محسنی (ره) نمودند که به فضل و کرم خداوند متعال، موفق نگردیدند.
ایشان در تاریخ نوزدهم (حمل) ۱۳۵۸ با همکارى جمعى از اهل علم، “جریان سیاسی و نظامی حرکت اسلامى” را تشکیل دادند و مبارزه همه جانبه نظامی، سیاسی و فرهنگی را علیه اشغالگران شوروی آغاز نمودند. حرکت اسلامى افغانستان نخستین حزب سیاسی، فرهنگی و نظامی شیعی بود که در نوزده ولایت کشور علیه نظام کمونیستی به نبرد پرداخته و رسماً علیه آن اعلام جهاد نمود.
حضرت آیت الله العظمی محسنی (ره) در مورد تشکیل این حزب می‌فرماید:
حرکت اسلامی افغانستان اولین حزب جهادی شیعه که پس از آمدن این جانب از دمشق به ایران توسط محصلین علوم دینی و کارگران افغانی مقیم ایران تشکیل گردید و در هشت شهر ایران که عبارت از تهران، مشهد، کرمان، زاهدان، تربت جام، تایباد اصفهان، شیراز و زابل می‌باشند، تدریجاً نمایندگی دایر نمودیم و نیز بعد مدتی در بعضی از شهرهای پاکستان مانند، چمن، کویته، اسلام آباد، پشاور و پاراچنار نیز نمایندگی‌های حرکت اسلامی فعال گردید.
در نظام جدید
حضرت آیت الله محسنی (ره) پس از تشکیل حکومت جدید و از سال ۱۳۸۱ تاکنون فعالیتهای متعددی را انجام داده‌اند که هرکدام به نوبهی خود تاثیرات مثبت در سرنوشت و آینده این کشور داشته است. اسلامی کردن قانون اساسی افغانستان و رسیمت یافتن مذهب جعفری در لویه جرگه قانون اساسی در سال ۱۳۸۱، تاسیس حوزه علمیه خاتمالنبیینص، تاسیس دانشگاه خاتمالنبیین ص۱۳۸۷، تاسیس شورای علمای شیعه افغانستان۱۳۸۲، تاسیس شورای اخوت اسلامی۱۳۸۳، تاسیس رادیو تلویزیون تمدن ۱۳۸۵، تدوین، تصویب قانون احوال شخصیه اهل تشیع افغانستان ۱۳۸۴-۱۳۸۸، و موارد دیگری از این دست نشان از توجه و تلاش حضرت آیت الله جهت رسیدگی به امور بر زمین ماندهای بود که کمتر کسی علاقه مند پرداختن به آن میشد و یا توان آن را در خود میدید.
حضرت آیت الله محسنی (ره) تا پایان عمر پربرکتش در ۱۴ اسد ۱۳۹۸ همواره مصروف تدریس و تربیت طلاب، تحقیق و مطالعه و تالیف بودند و لحظهای متوقف نشدند.
روحش شاد و یادش جاودان باد!
